اولین تکیه در ایران

در زندگی امروز مردم ایران چند آیین بزرگ وجود دارد که همه کشور را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد و فضای شهرها و روستاها را تغییر می‌دهد. آیین‌های عزاداری مرتبط با ماه محرم و به خصوص مراسم عزاداری تاسوعا و عاشورا از بزرگ‌ترین آیین‌هاست. در جهان امروز اهمیت آیین‌ها در زندگی بیشتر شناخته شده است و کشورهای صاحب آیین‌های کهن تلاش می‌کنند، با روش‌های مختلفی آیین‌های کهن را احیا کنند، در حالی که آیین‌های مرتبط با محرم در کشور ما زنده است و در زندگی ما تاثیر می‌گذارد. این تاثیر را از همین امشب در خیابان‌ها و خانه‌های مردم می‌توانیم ببینیم. این آیین‌ها اگرچه هنوز زنده و پابرجا هستند، اما در طول زمان تغییر کرده‌اند.
150سال پیش تهران، 50 تا 70 تکیه داشت. مردم از نخستین روز محرم در تکیه‌ها گردهم می‌آمدند و به عزاداری برای امام‌حسین(ع) می‌پرداختند. اگرچه سوگواری برای امام گسترش یافته است، اما در طول زمان با تغییر و تحولاتی روبه‌رو بوده است. امروز اگرچه مساجد و حسینیه‌ها جای تکیه‌ها را گرفته‌اند، اما زمانی تکیه‌ها رونق زیادی داشتند.
تکیه‌ها در آغاز در ایران کارکرد دیگری داشتند. در دوره صفویان برای نخستین‌بار تکیه‌ها کارکرد عزاداری برای امام‌حسین(ع) پیدا کردند. سلسله صفویان به دلیل تبار صوفیانه‌ای که داشتند، در آن دوره صوفی‌اند در تکیه‌ها به عبادات و آیین‌های صوفیانه می‌پرداختند، اما کم‌کم به‌خاطر علاقه و الفتی که صفویان به اهل‌بیت داشتند، کارکرد تکیه‌ها دگرگون و به مکانی برای سوگواری اهل‌بیت به‌ویژه در ماه محرم تبدیل شد. با اینکه در کتاب‌ها نام تکیه دولت بیشتر تکرار شده است و به‌خاطر ارتباطش با حکومت، مشهورتر است، اما سابقه تکیه‌های تهران نیز به دوره صفویه می‌رسد. شاید قدیمی‌ترین تکیه تهران «تکیه‌خانوم» باشد که بعد از حصارکشی اطراف تهران توسط شاه طهماسب صفوی ساخته شد. حصارکشی اطراف تهران یکی از اقداماتی است که باعث آبادانی و گسترش این شهر شد. آبادانی تهران باعث شد که بناها و نهادهای مختلفی در آن ساخته شود. خواهر شاه طهماسب صفوی در تاسیس این بناها و نهادها فعال بود. ساخت مدرسه، تکیه و حمام برای اهالی تهران از کارهای او بود که هر سه به نام او مشهور شده‌اند؛ تکیه خانوم، مدرسه خانوم و حمام خانوم.
اطلاعات زیادی از این تکیه در دست نداریم، اما می‌دانیم که این تکیه در اطراف بازارچه نایب‌السلطنه در خیابان پانزده‌خرداد کنونی واقع شده بود.
شاید این سوال پیش بیاید که چرا خواهر شاه در جامعه مردسالار آن روز ایران تکیه ساخته است و چرا به‌جای مسجد در شهر تکیه ساخته است؟ بررسی این موضوع جای بحث فراوان دارد، اما کمتر در این زمینه بحث شده است و نیازمند فضای دیگری است. با اینکه در منابع از تکیه خانوم به‌عنوان قدیمی‌ترین تکیه تهران یاد شده است، اما قدیمی‌ترین تکیه پابرجایی که در اطراف تهران می‌شناسیم، در نفرآباد واقع در منطقه شهرری امروز ساخته شده است. هنوز هم پس از گذشت بیش از 370 سال، خیمه سفیدرنگ تکیه‌ بزرگ و تاریخی نفرآباد در اول ماه محرم بالا می‌رود و امیدوارم که امروز خیمه این تکیه‌بالا باشد. در این تکیه هیاتی قدیمی با نام حضرت علی‌اکبر(ع) عزاداری می‌کنند، اما مردم این تکیه را همچنان با نام نفرآباد می‌شناسند.
درباره این تکیه اهالی نفرآباد حکایت‌های گوناگونی دارند. وقف‌نامه‌ای درباره این تکیه موجود است که نشان می‌دهد، این تکیه در سال 1060 هجری قمری ساخته و بارها در طول زمان تعمیر و مرمت و بازسازی شده است، اما حتی قدیمی‌ترین نفرآبادی‌ها هم نمی‌دانند چند بار این اتفاق افتاده است. محله نفرآباد در ضلع جنوب‌شرقی حرم حضرت عبدالعظیم قرار دارد و هسته اولیه شهرری امروزی است که پایه آن در زمان شاه طهماسب صفوی گذاشته شد.
تکیه‌ نفرآباد در مرکز این محله واقع شده است. سَردر تکیه کاشیکاری است. روی این کاشیکاری‌ها لحظه‌ شهادت حضرت علی‌اکبر(ع) نقش بسته است. نمای بیرونی دیوارها آجری است. در فاصله دومتری از زمین قلاب‌های گردی نصب شده‌اند که یک سر آن درون دیوار فرو رفته است. وقتی چادر خیمه برپا می‌شود، طناب آن را به این قلاب می‌بندند تا چادر از همه‌سو مهار شود.
دورتادور صحن شبستان سکویی به ارتفاع 30سانتیمتر و عرض سه‌متر برای نشستن عزاداران وجود دارد. مساحت شبستان 400مترمربع است که با توجه به جمعیت آن روز فضای بزرگی است. بنای شبستان دوطبقه است که در گذشته زن‌ها مراسم تعزیه‌خوانی را از طبقه بالا تماشا می‌کردند. این مراسم قبل از انقلاب به مدت یک‌دهه برگزار می‌شد. یک ستون چوبی به ارتفاع 12متر چادر خیمه را نگه می‌دارد. چادر سفید خیمه کار هنرمندان اصفهانی است. این بنا در سال 1342 بازسازی شده است. اما فقط ستون‌های چوبی جای خود را به تیرآهن‌ها داده‌اند تا همان شکل قدیمی تکیه حفظ شود. سقاخانه‌ معروف و قدیمی نفرآباد به نام سقاخانه‌ حضرت اباالفضل(ع) همچنان در کنار تکیه قرار دارد.
علاوه بر ایام سوگواری ماه محرم و مراسم‌های مذهبی دیگر، تکیه‌ نفرآباد در هر شب جمعه برنامه دارد و از عزاداران به همان روال قدیم با ‌آبگوشت پذیرایی می‌شود. مراسم عزاداری در این حسینیه شامل: تعزیه‌خوانی، نوحه‌خوانی و سینه‌زنی است 




تاريخ : پنج شنبه 16 آبان 1392 | 20:38 | نویسنده : سینا فتاحی |
.: Weblog Themes By BlackSkin :.